درباره عبور على بن موسى الرضا(ع) از قم به هنگام رفتن به مرو (بنا به دعوت مأمون) در بيشتر مأخذها اشاره اى نشده است، اما قرائن و مداركى، آمدن آن حضرت را به قم تأييد، بلكه ثابت مى كند.
نخست آن كه در قم محله اى به نام شاه خراسان در اواسط خيابان آذر وجود دارد، كه در همين محل مدرسه اى به نام مدرسه رضويه بنا شده است. مردم قم از قديم معتقد بوده اند كه على بن موسى الرضا(ع) زمانى كه به قم آمد، در همين محل نزول اجلال فرمود و از چاهى كه هم اكنون در آن مدرسه موجود است، آب نوشيد و غسل كرد و وضو ساخت و اين امر سينه به سينه تا به امروز رسيده است.
ديگر اين كه روايتى است كه ابن الفقيه از اميرالمؤمنين (ع) نقل كرده و در ضمن آن آبى در قم وصف شده كه حضرت رضا (ع) در آن غسل خواهد كرد(1)
دليل سوم، نوشته تاريخ قم است كه امام على بن موسى الرضا (ع) از آب مزبور نوشيد و در آن غسل كرد(2)
در تاريخ قم همچنين نوشته شده است كه حضرت رضا (ع) درصحبت زجاء بن ضحاك، به راه بصره و فارس و اهواز (ظاهراً صحيح اهواز و فارس باشد) به طوس آمد (3) اما از چه راهى به قم آمد و آمدن او به چه نحوى بود؟ متعرض نشده است.
دليل چهارم اين است كه ابن طاووس از علماى معروف شيعه در قرن هفتم، كيفيت ورود على بن موسى الرضا (ع) را به قم در كتاب «فرحة الغرى» شرح داده و چنين نوشته است:
«چون مأمون از خراسان، حضرت رضا (ع) را صلب كرد، آن حضرت از مدينه به بصره آمد و در راه خود به كوفه نرسيد و از بصره از راه كوفه به بغداد رفت و از آن جا روانه قم شد. اهل قم به ديدن ايشان آمدند و در آن كه كدام يك افتخار مهماندارى آن حضرت راپيدا كند، با يكديگر به بحث و نزاع برخاستند. امام فرمود : شتر من خود مأمور است كه دركجا فرود آيد; شتر در مقابل خانه اى زانو زد. صاحب آن خانه در خواب ديده بود كه فردا امام رضا (ع) مهمان او خواهد بود، ديرى نپاييد كه خانه مزبور مقام شامخى پيدا كرد و امروز (قرن هفتم) مدرسه اى است كه رهگذر است.»
به احتمال قوى مدرسه مزبور همين مدرسه رضويه فعلى است كه در اثر مرور زمان، بناى اصلى به كلى از ميان رفته و تجديد بنا شده و قسمتى از آن جزء خيابان گرديده است.
قرائنى كه ذكر شد، همه دلالت دارد كه على بن موسى الرضا(ع) به قم آمده و شايد چند روزى در اين شهر اقامت فرموده، ولى شيخ صدوق تصريح كرده است به اين كه مأمون دستور داده بود كه حضرت رضا در راه خود به خراسان، از كوفه و قم عبور نكند. عبارت صدوق در ان باره چنين است:
«مأمون به رضا (ع)نوشت كه از راه كوفه و قم نيايد، بنابراين از راه بصره و اهواز(4) و فارس به مرو رسيد.»
ظاهراً مقصود مأمون اين بوده كه على بن موسى الرضا (ع) از كوفه و قم - يعنى دو مركز عمده شيعه و دوستداران اهل بيت - عبور نكند.
حضرت از كوفه عبور نكرد و به همين جهت، بنابر نوشته ابن طاووس به زيارت اميرالمؤمنين (ع) نايل نشد.(5) ولى آيا طبق دستور مأمون به قم هم نيامد يا رجاء بن ضحاك كه مأمور بردن آن حضرت از مدينه به مرو بود، نگذاشت كه از قم عبور کند ؟ گويا در اين باره سندى دردست نباشد.
بنابراين و با توجه به دلايلى كه قبلاٌ ذكر شد، تشريف فرمايى على بن موسى الرضا(ع) به قم تقريباً مسلم مى شود.
منبع: تاريخ مذهبى قم، تأليف على اصغر فقيهى.
1ـ مختصر البلدان، ط 264.
2ـ تاريخ قم، ص 91.
3ـ در نسخه چاپى تاريخ قم در ميان دو قلاب (به طوس آمد) چاپ شده كه به جاى طوس گويا مرو صحيص است. ص 199.
4ـ مقصود از اهواز، خوزستان است.
5ـ نجف در هفت كيلومترى كوفه واقع است.
پخش آنلاین مداحی » فعال سازی