گويا آوازه تشيع مردم قم در آن زمان تا مدينه رسيده بوده و حضرت معصومه (سلام الله عليها) از وجود آن شهد و ارادت و محبت مردم آن نسبت به خاندان پيامبر(ص) اطلاع داثته اند، زيرا چون به ساوه رسيد و بيمار شد، پرسيد از اين جا تا قم چند فرسنگ فاصله است؟ و دستور فرمودند وى را بدان شهر برند.
مردم قم در آن وقت نسبت به خلفا نافرمان بودند و از اين رهگذر خسارات فراوان ديدند. اين نافرمانى در صورتى شدت مى يافت كه والى غير شيعه براى قم معين مى شد; طبق مدارك موجود، مردم قم والي و قاضى اى را كه داراى مذهب ايشان نبودند نمى پذيرفتند، حتى در زمان شاه اسماعيل صفوى كه سلطان مراد عثمانى مدتى بر ايران غلبه كرده و يك نفر به نام اسلمس بيك را حاكم قم قرار داده بود، آن مرد به علت مخالفت اهالى، مذهب شيعه ر ا پذيرفت و كلمه يا على را بر روى سينه خود نقش كرد...(1)
طبق نوشته بلاذرى، مردم قم در زمان مأمون نافرمانى كردند و از پرداخت خراج سر باز زدند. مأمون، على بن هشام مروزى را فرستاد و با سپاه او را مدد داد تا با قمى ها بجنگد . يحيى بن عمران را كه حاکم قم بود به قتل رسانيد، باروى شهر را با خاك يكسان نمود و خراج قم را (كه از زيادى آن شكايت داشتند) بيش از سه برابر كرد (2) (دو ميليون درهم را تا شش ميليون بالا برد) اين موضوع را ابن اثير نيز در ضمن وقايع سال 210 آورده است .
چهل پنجاه سال بعد، باز در زمان معتز عباسى پسر متوكل، مردم قم نافرمانى كردند، موسى بن بغا عامل بلادالجبل (بلادالجبل تقريباً همان عراق عجم است كه قم هم جزء آن بود) به قم حمله كرد، جمع كثيرى را كشت و جمعى ديگر را به فرمان معتز، تبعيد كرد.(3)
اما وضع قم از نظر شهرى آن طور كه يعقوبى در حدود پنجاه سال بعد از آمدن حضرت فاطمه معصومه(س) نوشته است، دو قسمت بوده كه به مجموع اين دو قسمت قم مى گفته اند (در حالى كه مقارن آمدن اشعرى ها، هفت قسمت بوده) و رودخانه از ميان آن دو مى گذشته (امروز هم رودخانه شهر قم را به دو قسمت كرده) و پل هاى سنگى آن دو را به يكديگر مربوط مى ساخته است. (4) قسمت بزرگ تر به نام منيجان قلعه اى از آن ايرانيان قديم وجود داشته است; قسمت كوچك تر به نام كميدان در سمت چپ رودخانه واقع بوده است.
مردم قم در آن وقت دو دسته بودند : يك دست عرب هاى بنى الاشعر و آل مذحج، ديگرى مردم بومى كه از نژاد ايرانى بودند. منيجان همان شهر اصلى قم است و در تاريخ قم به نام بلده ممجان آمده (5) و تصريح شده به اين كه ممجان نفس قم است و در جاى ديگر چنين ذكر شده كه كميدان قصبه قم است(6).
پخش آنلاین مداحی » فعال سازی